پوکی استخوان، نشانه ها و علت ها

پوکی استخوان یا آستئوپروسِس (Osteoporosis) یک نوع نقص در اسکلت بدن انسان است که بیشتر در سنین پیری بروز پیدا می کند و این بیماری معنی و مفهومی ندارد به جز : (کم شدن تراکم استخوان).

پوکی استخوان بیماری است که معمولا خیلی کم کم  پیشرفت می کند و تا زمانی که فرد دچار شکستگی نشود علامتی از این بیماری به چشم دیده نمی شود. پوکی استخوان بیشتر در اندامی همچون ستون مهره ها، لگن، مچ دست و دنده های بدن به وجود می آید.

 مهمترین عارضه اصلی این بیماری شکستگی استخوان است. از هر دو نفر زنی که در رده سنی بالای ۶۵ سال قرار دارند یک نفر  (50 درصد) دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می شود. این نسبت در مردان در همین رده سنی در حدود (۲۰ درصد) گزارش می شود.

بافت استخوان دو بخش دارد، یک بخش مانند داربستی است که سه بعدی می باشد و ساخته شده از پروتئین است. بخش دوم این بافت رسوبات کلسیمی است که بر روی داربست یاد شده قرار گرفته است.

استخوان بافت زنده است و دارای رگ های خونی و اعصاب و سلول های زنده است درد های عصبی مانند درد سیاتیک با درد استخوان متفاوت است. و همین زنده بودن استخوان است که به آن توانایی رشد و ترمیم پس از وارد آمدن آسیب احتمالی می دهد.

در طول عمر انسان، بافت استخوانی بدن دائما به وسیله سلول های خورنده ای که در آن است و استئوکلاست (Osteoclast) یا استخوان کاه نامیده می شود و در همان حال استخوان جدید به وسیله سلول های استخوان ساز یا استئوبلاست (Osteoblast) روی آن مجددا قرار خواهد گرفت. طی انجام متناوب و پی درپی این واکنش و فرآیندها است که بافت های همه ی استخوان های بدن پی در پی در حال عوض می شود و نو می گردد.

در سنین کودکی و بچگی و جوانی ایجاد شدن استخوان بیش از جذب شدن آن صورت می گیرد و همین عامل است که باعث رشد بدن انسان ها و جانوران می گردد ولی وقتی سن بالا می رود این عمل برعکس می شود و در بدن جانوران بیش از اینکه استخوان ساخته شود عمل جذب استخوان صورت می گیرد، با این وجود این نکته امیدوارکننده گفتنی است که حتی در شدیدترین حالت هایی که فردی با پوکی استخوان دست و پنجه نرم می کند نیز فرآیندهای استخوان سازی بدن هیچ گاه متوقف نخواهد شد و فقط مقدار آن کم می شود.

فرآیند جذب و تولید پی در پی استخوان که از آن نام برده شد به شدت تحت تاثیر موادی شیمیایی در بدن به نام (هورمون) می باشد. مهم ترین هورمون هایی که در این زمینه نقش ایفا می کنندهورمون زنانه استروژن و هورمون مردانه تستوسترون و هورمون پاراتیروئید است اما دانش پزشکی ثابت کرده است که تاثیر  استروژن در این میان از دو هورمون دیگر خیلی افزون تر است. از دیگر عواملی که موثر در جذب  و تولید استخوان هستند می توان به زمینه های ژنتیکی و تفاوت های فردی اشاره کرد.

بیشتر استخوان های بدن از یک بدنه اصلی که شبیه اسفنج شبکه شبکه و توخالی است ساخته گردیده است که استخوان اسفنجی (Cancellous bone) نامگذاری می شود. و روی این لایه شبکه شبکه ای را لایه ای از استخوان سفت و سخت و بدون سوراخ و بدون تخلخل پوشانده که به اصطلاح استخوان قشری یا کورتیکال (Cortical bone) گفته می شود.

در بخش های کورتیکالی استخوان، استخوان ها بصورت لایه لایه و بسیار متراکم بر روی هم انباشته شده اند. در بعضی استخوان های بدن جانوران مشاهدات نشان داده که قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر از استخوان ها قسمت کورتیکال متراکم تر و بیشتر است. ساختار سه بعدی و شبکه شبکه ای استخوان به این علت به وجود آمده است که که استخوان در عین حال که محکم و مقاوم باشد وزن چندان زیادی هم نداشته و سبک باشد.

در بیماری پوکی استخوان یا (استئوپروز) حفره حفره (تخلخل) استخوان اسفنجی به تدریج بیشتر و بیشتر می شود به این صورت که هم حفره های داخل آن بزرگتر می گردد و هم فاصله بین میله های داربست بیشتر می شود. در نتیجه این رخدادها میله های به اصطلاح داربست نازکتر و شکننده تر می شود. علاوه بر این بخش های کورتیکال که روی استخوان انباشته شده نیز نازک و نازک تر شده و لایه ای ناچیز از آن باقی می ماند.

این بیماری تا سال ها بدون علامت است و معمولا با شکستگی استخوان به آن پی می برند. اما مهمترین علامت پوکی استخوان درد است که این درد نیز وقتی ایجاد می شود که استخوان دچار شکستگی می شود.

شکستگی های ناشی از پوکی استخوان معمولا شکستگی های ریز و بدون جابجایی و خفیفی هستند که بدون وارد شدن ضربه شدیدی به اندام ایجاد می شود.لذا فرد مبتلا به پوکی استخوان امکان دارد با انجام یک حرکت بدنی که قدری متفاوت از حرکات معمول او باشد دچار شکستگی ریز و بدون جابجایی یا با جابجایی اندک در استخوان شود.

استخوان دچار پوکی ضعیف هستند پس برای شکسته شدن آنها نیازی به وارد شدن نیروی زیادی نیست. حتی خم شدن بر روی زمین برای بلند کردن یک وسیله یا چرخش ناگهانی کمر می تواند در یک فرد دچار پوکی استخوان شکستگی خفیف ایجاد کند. شکستگیایجاد شده هیچ گونه تورم و هیچکونه علامت ظاهری ندارد و فقط همراه با درد است.

از این رو شخصی که دچار این بیماری شده است احتمال دارد در بدن خود را ناشی از  ناپرهیزی، سرماخوردگی یا کهولت سن بداند و باور و قبول نمی کند علت دردش شکستگی می باشد. پس از چندی با بهبود این شکستگی که چند هفته ای به طول می انجامد درد بیمار هم رفته رفته از بین می رود. پوکی استخوان از بیماری های پیری می باشد با بالا رفتن سن بیشتر نمود پیدا می کند.

اما هرچه می گذرد وسن بیمار بالاتر می رود ا ستخوان نیز  پوک تر می شود و تعداد شکستگی ها افزایش می یابد و هر دفعه بیمار دردهای کمر یا لگن یا دنده یا مچ دست را تجربه می کند که بعد از چند هفته خوب می شود.

پوکی استخوان در ستون فقرات موجب تغییر شکل مهره می شوند، زیرا به تدریج و با هر بار شکستگی، ارتفاع مهره کم می شود و شکل مهره از استوانه به گوه تغییر پیدا می کن که در نتیجه آن کم کم ارتفاع ستون مهره ها کم و قد فرد کوتاه شود. همچنین تغییر شکل مهره انحنای ستون فقرات را بیشتر می کند و باعث ایجاد حالت گوژپشتی می شود.

رادیوگرافی: در بسیاری اوقات با انجام یک رادیوگرافی ساده می توان به وجود این بیماری پی برد. به این صورت پزشک ممکن است با دیدن کم شدن خطوط داخل استخوان اسفنجی و یا دیدن نازک شدن استخوان کورتیکال در عکس عضو مربوطه به وجود پوکی استخوان شک کند.البته هنگامی پوکی استخوان در رادیوگرافی قابل تشخیص است که بیش از سی درصد تراکم استخوان از دست رفته باشد. بنابر این رادیوگرافی ساده ابزار دقیقی برای سنجش میزان تراکم استخوان نیست.

 روش Dual-energy X-ray: امروزه برای تشخیص این بیماری از روش سنجش تراکم استخوان استفاده می شود. در این روش که انجام آن حدود ۱۵-۵ دقیقه طول می کشد بیمار در معرض دوزهای کمی از اشعه ایکس قرار می گیرد.